-
1 пар булу
1) составля́ть па́ру2) быть досто́йным друг дру́га -
2 пар
I сущ.1)а) в разн. знач. пар, пары́су пары — пары́ воды́; || парово́й
пар казаны — парово́й котёл
пар машинасы — парова́я маши́на (парово́й дви́гатель)
пар турбинасы — парова́я турби́на
б) в составе номинативных сочет. паро-пар хәлендәге — парообра́зный
паръясалу — парообразова́ние
парбүлгеч — парораспредели́тель
пар-үткәргеч — па́ропрово́д
пар көчле — паросилово́й
2) перен.; разг. горя́чность, темпера́мент; пыланың пары басылды — пыл его́ уга́с
пар басылсын — пусть немно́го прохлади́тся (успоко́ится)
3) перен. о кре́пости спиртны́х напи́тковсм. тж. куәтаракы пары белән — под возде́йствием ви́нных паро́в
•- пар белән җылыту
- пар өстәү
- пар салу
- парга әверелү
- парга әйләнү
- парга чыгу
- парга тоту
- парда тоту
- парда пешерү II сущ.иртә пар — пе́рвая вспа́шка под пар
яшел пар — втора́я вспа́шка под пар
кара пар — тре́тья вспа́шка под пар
- пар күтәрүбиш гектар пар — пять гекта́ров земли́ под пар
- пар сөрү
- парга сөрү III 1. сущ.1)а) па́ра, компле́кт предме́товбер пар — па́ра (чего) (лыж, сапог)
пар булмаса да, бар булсын — (погов.) хоть и не це́лой па́рой, но пусть пока́ бу́дет (на́шим)
б) па́ра, компле́кт предме́тов, дополня́ющих друг дру́габер пар чынаяк — оди́н компле́кт ча́йной посу́ды ( блюдечко и чашка)
бер пар костюм — пиджак и брюки одного размера (обычно сшитые из одного и того же материала)
2)а) разг. па́расм. сыңарпарын табу — найти́ дополня́ющую часть па́рных и́ли двойны́х предме́тов
б) (о чём-л.) досто́йном, соотве́тствующем да́нному (тому, о чём идёт речь)сыңарына күрә пары — (погов.) па́ра к па́ре
в) о людях па́рочкагашыйк парлар — влюблённые па́рочки
пар -бер-берсенә сыңар — (погов.) два сапога́ па́ра; па́рочка - бара́н да я́рочка (букв. па́ра к па́ре - оди́н (одна́) друго́му ро́вня)
3) в ф. паргаа) на сме́ну; в компле́кткаргадан туа карга, ата-анасына парга — (погов.) от воро́ны роди́тся воро́на - на сме́ну роди́телям
б) в помо́щники2. прил.сиңа пар — тебе́ в помо́щники
1) па́рный; компле́ктный, в компле́ктесм. тж. парлыпар кунаклар — па́рные го́сти ( мужья с жёнами)
пар чынаяк — ( фарфоровые) ча́шечки в компле́кте
2) предик. досто́ин; па́ра, ро́вня3. нареч.ул сиңа пар түгел — он (она́) тебе́ не па́ра
вдвоём; наровне́; в па́репар эшләү — рабо́тать вме́сте (и наравне́); вдвоём выполня́ть одну́ рабо́ту
пар үсәләр — расту́т вме́сте, в па́ре (о де́тях)
- пар ат- пар атлы
- пар булу
- пар итү
- пар килү
- пар тояклы
- пар тояклылар -
3 парә-парә
нареч.на (ме́лкие) ча́стипарә-парә кисү (телү, турау) — наре́зать, разре́зать (кромса́ть) на ча́сти (куски, полосы и т. п.)
парә-парә булу (килү) — разби́ться вдре́безги; разрыва́ться на ча́сти (тж. в перен. знач.)
парә-парә китерү — разби́ть, разорва́ть на ча́сти (тж. в перен. знач.)
-
4 при-парә
при-парә булу (килү); пыран-заран булу — см. тар-мар булу
-
5 парча-парча булу
см. парә-парә -
6 йөрәк
сущ.1) анат. се́рдце || серде́чныййөрәк эшчәнлеге — де́ятельность се́рдца
йөрәк тибеше — бие́ние се́рдца; сердцебие́ние
йөрәккә операция ясау — де́лать опера́цию на се́рдце
йөрәк авыруы — серде́чное заболева́ние
йөрәк мускулы — серде́чная мы́шца
йөрәк дарулары — серде́чные лека́рства
2) душа́, се́рдце ( как вместилище чувств человека) || серде́чный, душе́вныйсаф йөрәк — чи́стая душа́
кайнар йөрәк — горя́чее се́рдце
батыр йөрәк — хра́брое се́рдце
таш йөрәк — ка́менное се́рдце
чын йөрәктән — от всей души́, от всего́ се́рдца
йөрәк җылысы — серде́чная (душе́вная) теплота́
йөрәк әрнүе — душе́вная (серде́чная) боль
йөрәк кайгысын уртаклашу — подели́ться душе́вными пережива́ниями
йөрәк хисләрен түгү — излива́ть серде́чные чу́вства
йөрәктәген әйтеп бирү — вы́сказать то, что в душе́ (на се́рдце)
йөрәк ашкына (җилкенә, алгысый) — се́рдце волну́ется
карама беләккә, кара йөрәккә — (посл.) не смотри́ на си́лу, смотри́ в ду́шу (на се́рдце)
3) перен.; ласк. йөрәгем, йөрәккәем се́рдце (ты) моё, душа́ (ты) моя́; ду́шенькаҗавап хатыңны көтәм, йөрәгем — се́рдце (ты) моё, жду отве́тного письма́
4) перен. центр, се́рдце чего-л.атомның йөрәгенә үтеп керү — прони́кнуть в се́рдце а́тома
5) перен. сме́лость, отва́гамондый эшкә алынырга йөрәк кирәк — чтоб бра́ться за тако́е де́ло, нужна́ сме́лость
герой булу өчен беләк тә, йөрәк тә кирәк — (погов.) чтоб стать геро́ем, ну́жно име́ть и си́лу, и отва́гу
•- йөрәк авыруы
- йөрәк алды
- йөрәк букчасы
- йөрәк колакчыгы
- йөрәк өянәге
- йөрәк тоту
- йөрәк уты••йөрәге белән — в душе́
йөрәге боз (салкын) — бесчу́вственный, с холо́дным се́рдцем
йөрәген бозу — си́льно расстро́ить
йөрәген кузгату — взбудора́жить, возбужда́ть
йөрәген телгәләү (яралау) — ра́нить се́рдце кому, чьё
йөрәген телеп алу (телгәләү) — разрыва́ть (раздира́ть) се́рдце на ча́сти
йөрәген эретү — расположи́ть к себе́
йөрәген яулау (яулап алу) — покори́ть се́рдце чьё
йөрәгенә ия булу — владе́ть се́рдцем чьим
йөрәгенә йон (мүк) үскән — се́рдце обросло́ мхом у кого (о вялом, равнодушном человеке)
йөрәгенә чыдый алмыйча — не вы́держав душе́вного поры́ва
йөрәк актарыла — се́рдце (душа́) разрыва́ется
йөрәк (атылып) чыгарга җитү — си́льно волнова́ться (букв. се́рдце гото́во вы́скочить)
йөрәк ачыну — боле́ть душо́й, огорча́ться
йөрәк ачысы — му́ка, у́жас
йөрәк аша үткәреп — глубоко́ прочу́вствовав се́рдцем
йөрәк бәгърем (парәм, маем диал.) — ми́`лый мой, душа́ моя́, серде́чко моё
йөрәк биреп (салып) — вложи́в ду́шу
йөрәк бушату — излива́ть ду́шу, отводи́ть ду́шу; подели́ться го́рем
йөрәк дусты — друг се́рдца; серде́чный друг
йөрәк жу итү — се́рдце ёкнуло
йөрәк җитү — осме́литься, хвати́ть ду́ху
йөрәк җылысы — душе́вная теплота́, и́скренние чу́вства
йөрәк итен ашау (талау, телгәләү) — не дава́ть поко́я, терза́ть; вы́мотать (всю) ду́шу
йөрәк итенә ябышып үсү — всегда́ по́мнить, храни́ть в се́рдце ( о любимом человеке)
йөрәк итенә үтү — быть о́чень мучи́тельным, тя́гостным кому
йөрәк йолкына — см. йөрәк өзгәләнә
йөрәк кабару — беспоко́иться, волнова́ться
йөрәк калмау — см. йөрәге алыну
йөрәк кандырып — с по́лным удово́льствием, с по́лным наслажде́нием
йөрәк киселү — му́читься, изму́читься, истоща́ться/истощи́ться ( от голода); быть о́чень голо́дным
йөрәк кешесе — (о чутком, добром человеке) серде́чный челове́к
йөрәк корты — ирон. сердцее́д
йөрәк кубу (чыгу) — си́льно испуга́ться
йөрәк кузгату — об обострении сердечной боли (от расстройства, сильного волнения)
йөрәк кушканча — по веле́нию се́рдца
йөрәк кымырҗу — испы́тывать чу́вство стра́ха
йөрәк кысылу (ою) — се́рдце щеми́т (но́ет)
йөрәк маен (майларын) имү — обира́ть (ободра́ть) до́чиста, до ни́тки
йөрәк өшү (өшеп китү) — похолоде́ть в се́рдце
йөрәк сере — сокрове́нная та́йна
йөрәк серенә керү — быть посвящённым в сокрове́нную та́йну кого-л.
йөрәк сизү (тою) — предчу́вствовать || предчу́вствие
йөрәк сикерә — се́рдце коло́тится
йөрәк сүзе — серде́чное (душе́вное) сло́во
йөрәк сыза (сыкрый, әрни) — се́рдце щеми́т; се́рдце но́ет; душа́ (се́рдце) боли́т
йөрәк ташу — см. йөрәк кайнау
йөрәк телгәләнә (парә-парә килә) — се́рдце раздира́ется на ча́сти
йөрәк тойгысы (хисе, сагышы) белән — с и́скренним, глубо́ким чу́вством; (всей) душо́й; все́ми фи́брами души́
йөрәк түзми — не те́рпится
йөрәк түрендә — в глубине́ души́ (се́рдца)
йөрәк түрендә йөртү (саклау) — всё ещё по́мнить, не забы́ть
йөрәк тынгысыз кала — се́рдце замира́ет
йөрәк тынычлану — успоко́иться, отлегло́ от се́рдца
йөрәк урыныннан кубу (кузгалу) — си́льно испуга́ться и́ли испы́тывать чу́вство постоя́нной трево́ги
йөрәк үкчәгә китү — душа́ ухо́дит в пя́тки у кого
йөрәк үлү — о беспечном, инертном человеке; см. йөрәк мүкләнү
йөрәк чуарлану — испы́тывать чу́вство волне́ния, беспоко́йства
йөрәк ялгау — закуси́ть, замори́ть червячка́
йөрәк ялкыны — поры́в
йөрәк ярасын кузгату — береди́ть серде́чные ра́ны
йөрәк яргыч — ужа́сный, жу́ткий, душераздира́ющий (о голосе, крике)
йөрәк ярсый (өзгәләнә) — се́рдце разрыва́ется
йөрәк ярылу — см. йөрәк алыну
йөрәк ятмау — душа́ (се́рдце) не лежи́т, не по душе́ (се́рдцу)
йөрәк яшерү — скры́тничать
йөрәккә барып җитү — тро́гать (дойти́) до глубины́ души́ (се́рдца)
йөрәккә басу — (о мастерской игре на музыкальных инструментах, о хорошем пении и пляске), брать (взять, хвата́ть) за́ душу (сердце)
йөрәккә боз булып утыру — оста́вить о́чень неприя́тный оса́док на душе́; лечь свинцо́м на се́рдце
йөрәккә җылы керү — успоко́иться, полегча́ть на се́рдце
йөрәккә кабу (кабыну) — разволнова́ться; разне́рвничаться
йөрәккә кадалу (тию) — заде́ть за живо́е, как нож в се́рдце
йөрәккә кадау — задева́ть (заде́ть) за живо́е
йөрәккә (кара) кан саву (савылу) — се́рдце кро́вью облива́ется
йөрәккә курку йөгерү — см. кот очу
йөрәккә май (кебек) булып яту — как (бу́дто) бальза́м на се́рдце
йөрәккә сеңү — запа́сть в ду́шу
йөрәккә таш булып утыру (яту) — лечь тяжёлым ка́мнем на се́рдце (на ду́шу)
йөрәккә тоз салу — си́льно раздража́ть, расстра́ивать, огорча́ть (печальными, неприятными словами, сообщениями и т. п.)
йөрәккә төен булу — лечь ко́мом на се́рдце
йөрәккә уелу — запа́сть в ду́шу
йөрәккә ук (пычак) булып кадалу — нож в се́рдце кому
йөрәккә үтү — брать за́ душу
йөрәккә чыдый алмау — убива́ться о ком-чём, из-за кого-чего; не находи́ть себе́ ме́ста
йөрәккә якын алу (кабул итү) — принима́ть бли́зко к се́рдцу
йөрәккә ял булу — быть утеше́нием для се́рдца (души́)
йөрәкне алу — си́льно напуга́ть
йөрәкне басу — успоко́ить се́рдце
йөрәкне биреп (салып) — вкла́дывая ду́шу (рабо́тать)
йөрәкне бирү — влюби́ться, согласи́ться на взаи́мную любо́вь
йөрәкне кимерү (тырнау) — быть в постоя́нной трево́ге; скребёт на душе́ (се́рдце);
йөрәкне кисү (кисеп үтү) — вы́звать глубо́кую трево́гу; как (бу́дто) ножо́м резану́ть по се́рдцу
йөрәкне кытыклау (кытыкландыру) — тереби́ть ду́шу, се́рдце ( слегка)
йөрәкне талау — терза́ть ду́шу (се́рдце)
йөрәкне тетрәтү — сотряса́ть се́рдце
йөрәкне тынычландыру — отвести́ ду́шу
йөрәкне тырный (тырнап тора) — на се́рдце скребёт; ко́шки скребу́т на се́рдце (душе́)
йөрәкне учта (уч төбендә) тотып (кысып, йомып) — испы́тывая си́льное волне́ние, трево́гу; с замира́нием се́рдца
йөрәкне эретү — смягчи́ть (растро́гать, уте́шить) се́рдце
йөрәкне өзү (телгәләү) — надрыва́ть (раздира́ть) се́рдце (ду́шу)
йөрәкне өшетә торган — леденя́щий ( взгляд)
йөрәктә саклау (йөртү) — храни́ть в се́рдце (па́мяти)
йөрәктә ут кайнау — о́стро пережива́ть что-л.; ад кроме́шный на душе́ (се́рдце)
йөрәктән авыр таш төшкәндәй булды —ка́мень с души́ свали́лся; отлегло́ от се́рдца
йөрәктән алу — брать (хвата́ть) за́ се́рдце (ду́шу)
салкын колактан ала, сылу йөрәктән ала — (посл.) хо́лод хвата́ет за́ уши, красо́тка берёт за́ сердце
йөрәктән кичерү — си́льно пережива́ть
йөрәктән серләшү — поэт. подели́ться сокрове́нной та́йной, объясня́ться в любви́
йөрәктән төшкән — родно́й, плоть от пло́ти
- йөрәгенә керүйөрәктән чыкмау — быть в па́мяти, не забыва́ться
- йөрәк алыну
- йөрәк кубу
- йөрәк ачысы белән
- йөрәк әрнеткеч
- йөрәк әрни
- йөрәк телгәләнә
- йөрәк парчалана
- йөрәк басылу
- йөрәк тыну
- йөрәк кагу
- йөрәк кайнау
- йөрәк сызу
- йөрәк мае сызу
- йөрәк сызылу
- йөрәк мае сызылу
- йөрәк мүкләнү
- йөрәк өзгәләнә
- йөрәк өзелә
- йөрәк өзгеч
- йөрәк таш булып кату
- йөрәк урынында түгел
- йөрәк яна
- йөрәк ярасы
- йөрәккә керү
- йөрәккә кереп калу
- йөрәккә утыру
- йөрәккә тию
- йөрәккә төшә торган
- йөрәккә үтә торган
- йөрәккә төшү
- йөрәккә үтү
- йөрәккә ут кабу
- йөрәккә ут салу
- йөрәккә ялкын салу
- йөрәккә яту
- йөрәккә ятышлы
- йөрәкне ачу
- йөрәктән чыккан
- йөрәктән әйтелгән -
7 тын
I сущ.1) дыха́ние, вздох; вдох || дыха́тельныйтынны буа торган — затрудня́ющий дыха́ние
тын көпшәсе — дыха́тельная тру́бка
2) прост. во́здухкамераның тыны чыккан — во́здух из ка́меры ( велосипедной) весь вы́шел
3) пар вы́хода, выдыха́ния ( в прохладно-влажную погоду)тын беленә башлаган — стал заме́тен пар дыха́ния ( при низкой температуре)
4) перен. возде́йствие, влия́ние; духреволюциянең кайнар тыны — горя́чее дыха́ние револю́ции
5) диал. душа́, духтыны барның өне бар — (посл.) име́ющий ду́шу име́ет и го́лос (т.е. может и протестовать, и голосить)
•- тын алу- тын алыш
- тын бетү
- тын куырылдыру
- тын куыру
- тын кысылу
- тын өрү
- тын тарыгу
- тын юлы
- тын юллары
- тынны тарыктыру
- тын чыгару
- тынны чыгару••тын алган тавыш та чыкмау (ишетелмәү, сизелмәү) — быть соверше́нно беззву́чным (букв. не слы́шать и зву́ка дыха́ния)
тын алганны (алганын, алганыңны) да сизү (белү) — знать всю подного́тную (букв. знать и то, как ды́шится кому́; кто, как, чем ды́шит и т. п.)
тын алдырмау, тын (да) алырга (да) бирмәү — не дава́ть переды́шки
тын (да) алдырмы́йча — не дава́я передохну́ть; без переды́шки
тын кабу (кысу, тоту) — затрудня́ть/затрудни́ть дыха́ние
- тын алмастантынны (тынын, тыныңны) арттан (эчтән) алу — груб.-прост. дыша́ть че́рез зад, отма́лчиваться от стра́ха, выжида́ть молчко́м, ждать забве́ния просту́пка
- тын да алмыйча
- тын да чыгармыйча
- тын да тартмыйча
- тын алырга да онытып
- тын алуны да онытып
- тын кысу
- тын да чыгармау
- тынын да чыгармау
- тыны да чыкмый
- тының чыкмасын
- тының да чыкмасын
- тыныңны да чыгарма
- тыныңны да чыгарасы булма II сущ.прост. коро́ткий промежу́ток вре́мениIII 1. прил.бер тын эшләп алу — немно́го порабо́тать
1) в разн. знач. ти́хийтын һава — ти́хая пого́да (букв. во́здух)
тын елга — ти́хая река́
тын урын — ти́хое ме́сто
тын почмак — ти́хий у́гол (уголо́к)
тын төн — ти́хая ночь
урман тын — лес тих, в лесу́ ти́хо
2) ти́хий, молчали́выйбик тын кеше — о́чень ти́хий челове́к
2. нареч.ул гел тын — он всегда́ молчали́в
ти́хо; молчали́воурамда тын — на у́лице ти́хо
шул кадәр тын ки... — так ти́хо, что...
- тын булу- тын калу 3. сущ.; редко1) см. тынлыкурман тынында — в тиши́ ле́са
2) поко́й, успокое́ниеIV 1. диал.; прил.тынымны, көнемне бозма — (погов.) не наруша́й мой поко́й ( говорится нежелательному жениху)
перело́жный2. сущ.тын җир — перело́жная земля́
перело́гтынга калдыру — оста́вить на (как) перело́г
-
8 паро-
кушма сүзләрнең "пар", "бу" мәгънәләрен аңлаткан беренче өлеше -
9 парообразование
спар (бу) хасил булу; парга әйләнү, пар ясалу -
10 парить
I п`аритьнесов.1) ( кого-что) (в бане) чабындыру, мунча чабу2) ( что) парда (үз буында) пешерү3) безл. бөркүләнү, үтә эссе булу, бик нык кыздыруII п`аритьнесов.; с.-х.III пар`итьнесов.( о птицах) канат какмый очу ( бер урында тору)
См. также в других словарях:
биләү — I. ф. 1. Нәрсәгә дә булса (мәс. җиргә, мөлкәткә) ия булу 2. күч. Үзеңә җәлеп итү, буйсындыру, чолгап алу (уйлар, хисләр һ. б. ш. тур.) 3. Нин. б. урынга урнашу, шул урынга ия булу. Билгеле бер территорияне алып тору, каплау. БИЛӘҮЛЕ ПАР –… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кул — I. 1. Кеше гәүдәсенең ике яныннан чыгып торган пар әгъза. Шул әгъзаның беләзектән түбәнге өлеше, чугы 2. күч. Берәр эшне, шөгыльне башкарган көч, корал, чара, бер эштә, шөгыльдә катнашлык дошман кулы сизелә. Берәр эшнең уйланылган, гөман ителгән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иптәш — 1. Эштә, тормышта, дөньяга карашта һ. б. ш. уртаклыклар булудан якынайган, дуслашкан кеше с. иптәш кызы белән 2. Җәмгыять әгъзасы, граждан. Шул мәгънәдәрәк эндәш сүз син кем янына, иптәш?. Кешенең исем фамилиясе, профессиясе, дәрәҗәсе алдыннан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кайнау — (КАЙНАТУ) – 1. Бик нык кайнарлау аркасында пар ясалып күбекләнү, быгырдау. Ыгы зыгы килеп тору 2. күч. Ярсып, ашкынып тору, көчәю. Ашкынып, ярсып, гөрләп, кызып китү 3. күч. Кайнашу, гөж килеп тору 4. күч. Озак вакытлар бергә эшләү, бергә булу,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тарту — I. диал. и. Егетнең кәләшенә бирә торган бүләге. II. ТАРТУ – (ТАРТТЫРУ) (ТАРТЫЛУ) – ф. 1. Көч белән үзеңә якынайту; киресе: этәрү. ТАРТЫП – рәв. кискен яки көчәнеш белән 2. Нәр. б. якынга сөйрәп китерү. Берәр якка күчереп кую 3. Сөйрәү, өстерәү 4 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
эшләү — 1. Нин. б. эш белән шөгыльләнү, эшчәнлек күрсәтү, үз көчең белән эш башкару. Кайда да булса хезмәт итү, эш белән дәвамлы шөгыльләнү заводта э. . Берәр хезмәт урынында булу, нин. б. вазифа үтәү, кем. б. хезмәтен башкару артист булып эшли 2. Берәр… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
